Artikel geschreven door Lisa Schouppe voor Bond Beter Leefmilieu. Origineel

Voedselverspilling verminderen in grootkeukens van zorginstellingen: daarmee kan je letterlijk tonnen klimaatwinst realiseren. Daarnaast blijkt het ook de ideale weg om geld te winnen én de patiënt als individu centraler te stellen. Dat bewijst de stad Roeselare die sinds eind vorig jaar samen met vzw FoodWIN één ziekenhuis en twee woonzorgcentra onder de loep neemt. “We willen 30% voedselreductie realiseren en het thema op kaart zetten in de sector.”

Voedselverspilling is verantwoordelijk voor maar liefst 8 procent van de wereldwijde co2-uitstoot. In Vlaanderen heeft de zorgsector daarin een erg groot aandeel. Zo zou er volgens het Vlaams Ketenplatform Voedselverlies in deze sector jaarlijks zo’n 15.240 ton voedsel verloren gaan, ook wel gelijk aan 48.768 ton CO2-uitstoot.

Onderbouwde voedselstrategie

“Voedselverspilling vermijden is een belangrijke actie om klimaatneutraal te worden”, zegt Delphine Lerouge, medewerker mondiaal beleid van de stad Roeselare. “Alleen is het erg moeilijk om de vinger te leggen op waar die verspilling precies zit. En dat maakt concrete actie moeilijk.” Maar daar komt voor Roeselare nu verandering in. Onder begeleiding van vzw FoodWIN ontwikkelt de stad sinds eind vorig jaar een strategie tegen voedselverspilling in drie zorginstellingen op hun grondgebied: het ziekenhuis AZ Delta en de woonzorgcentra Sint Henricus en De Hovenier.

En die strategie is enorm krachtig. “Vaak zijn er al ideeën of acties tegen voedselverspilling, maar missen organisaties een goede analyse en een haalbaar plan met prioriteiten en deadlines. Door hen hierin te begeleiden, zorgen we ervoor dat ze tot de juiste oplossingen komen en ze ook effectief in de praktijk brengen”, vertelt Johanna Meuwissen, projectbegeleider grootkeukens van FoodWIN.

Meten is weten

Cruciaal is de eerste stap -een nulmeting- waarbij de voedselverspilling per instelling in kaart wordt gebracht: Hoe werkt de keuken? Hoe komt het eten binnen? Hoe wordt het verwerkt en hoe gaat het naar de patiënt of bewoner? “We moeten die weg eerst goed begrijpen om te zien waar er verliezen zijn. Na een jaar meten we opnieuw, zodat we kunnen zien of oplossingen ook echt impact hebben. Hoeveel voedselverspilling is er vermeden, hoeveel geld gewonnen en wat is het effect op het milieu?”

Johanna Meuwissen (FoodWIN), Delphine Lerouge (Roeselare) en Stiene Seynaeve (verantwoordelijke dienst portionering in ziekenhuis AZ Delta) vertellen hoe ze samen deze uitdaging aangaan.

Ziekenhuis AZ Delta verliest jaarlijks 90 ton voedsel en stoot daarmee 300 ton CO2 uit, zo blijkt uit jullie nulmeting. Waar knelt het schoentje?

Johanna: AZ Delta bevestigt een trend in ziekenhuizen. Wat overblijft op het bord (bordresten) is met 80% van de totale verspilling de grootste verliespost. De band- en keukenresten, dus wat overblijft in de keuken na portionering, blijft binnen de perken.

Stiene: Als bereider van 900 tot 1200 maaltijden per dag wisten we dat onze verspilling hoog zou zijn. Maar dit cijfer is echt enorm. Waarom eten veel mensen vandaag hun bord niet leeg? Onder meer omdat we te weinig aandacht hebben voor onze patiënt als individu. Is het een grote of een kleine eter? Wat eet hij graag en op welke manier? We moeten meer rekening houden met de eetlust, de smaak én de leeftijd van onze mensen.

Johanna: De context waarin ziekenhuizen werken, is echter niet vanzelfsprekend. Men moet elke dag eten voorzien voor patiënten die niet vrijwillig eten, vaak kortstondig in het ziekenhuis verblijven en wiens eetlust vaak erg schommelt. Het is ook moeilijk om op voorhand in te schatten hoeveel mensen er in het ziekenhuis opgenomen zullen worden en welke zorg ze nodig hebben. Probeer maar eens in een machine dat de keuken is voor een persoonlijke aanpak te zorgen. Hoe doe je dat binnen een aanbod dat ook baat heeft bij structuur en herhaling? Dat is de grote uitdaging.

Persoonlijke aanpak

Liggen er momenteel al concrete oplossingen op tafel?

Johanna: Tijdens een aantal strategische workshops zijn we met de sleutelfiguren van de drie instellingen in gesprek gegaan over de resultaten. Wat zijn de oorzaken van die bordresten en welke mogelijke oplossingen zijn er? Daar kwamen onder meer drie interessante voorstellen naar voor zoals maaltijdspreiding, aangepaste portiegroottes en menuvoorkeuren.

Stiene: Met die maaltijdspreiding gaan we vandaag aan de slag. Tot voor kort kregen geriatrische patiënten om 11u30 een volle plateau met soep, eten, dessert met koffie én koekje. Alleen al het zien van die grote berg ontmoedigt velen om eraan te beginnen. Om die maaltijd beter te spreiden, bieden we vandaag soep om 10u en op termijn hopelijk ook een koffieronde om 15u.

Daarnaast proberen we ons aanbod met halve porties standaard te maken voor de dienst pediatrie en maaltijden beter af te stemmen op wat onze patiënten lekker vinden. Uit een patiëntenbevraging ontdekten we bijvoorbeeld dat hamrolletjes met kaassaus heel populair zijn. Momenteel bekijken we of we dit 1 x om de drie weken kunnen aanbieden in plaats van om de vijf weken

Dat zijn interessante ideeën! Hoe brengen jullie die in de praktijk in een ziekenhuis met 4000 werknemers die elk hun eigen rol en expertise hebben?

Stiene: Door samen met collega’s onze ideeën uit te werken en ons van daaruit anders te organiseren. Hoe kunnen we bijvoorbeeld kleinere porties aanbieden die even calorie- en voedingsrijk zijn? Samen met onze diëtisten gingen we rond die vraag aan de slag. Resultaat: gemixte voeding dat versterkt is met eiwitrijke producten. Om in de toekomst een menuplanning te kunnen opstellen die inspeelt op de wensen van patiënten hebben onze informatici een app ontwikkeld. Daarmee kunnen mensen uit een aantal opties kiezen wat ze tijdens hun verblijf graag willen eten.

Delphine: Dat samen zoeken en uitproberen is cruciaal in de zoektocht naar oplossingen die haalbaar én gedragen zijn. De uitwisselingsmomenten leggen hiervoor een goede basis. Vanuit die overkoepelende doelstellingen delen we ervaringen en kijken we samen (praktisch) vooruit. Dat zorgt voor een extra dimensie.

Stiene: (knikt) Ik krijg echt energie van die momenten. Ze motiveren om onze ambities te realiseren. Je ontmoet andere enthousiaste trekkers en houdt elkaar actief. Je ontdekt bij de ander wat wel en niet werkt. Zo dachten we oorspronkelijk dat werken met halve porties niet mogelijk was, tot onze collega’s het tegendeel bewezen. Nu gaan we er zelf mee aan de slag. We tillen elkaar naar een hoger niveau.

Enthousiaste sleutelfiguren

Wat zijn belangrijke voorwaarden om vooropgestelde doelstellingen te kunnen realiseren?

Johanna: Van bij de start moet je een aantal enthousiaste sleutelfiguren rond de tafel krijgen en ze tijdens het proces ook actief te houden. Dat heeft Delphine vanuit de stad erg goed gedaan.

Delphine: Ik vind het belangrijk om onze partners te waarderen in elke stap die ze zetten. Dat probeer ik te doen tijdens de uitwisselingsmomenten en positieve communicatie tussendoor. Want ze zijn niet alleen pioniers in wat ze doen, maar ook onze ambassadeurs om dit traject verder uit te dragen. Op de werkvloer, maar ook veel breder in de stad.

120.000 euro winst

Het is nog wachten tot november 2023 op de concrete resultaten van jullie inspanningen. Maar wanneer is dit traject voor jullie geslaagd?

Stiene: Als we de 30 procent voedselreductie realiseren, maar ook als dit thema blijft leven op de werkvloer en bij de mensen thuis. Want elke bewustwording of vermindering van verspilling is een winst voor onze maatschappij. Vandaag tonen we dat we hier als zorgsector een voorbeeldrol in kunnen spelen en daar ben ik fier op. Het is tegelijk een kans voor ons om te laten zien dat niet enkel verpleegsters en dokters een belangrijke rol opnemen in het ziekenhuis.

Delphine: Als AZ Delta haar reductiedoelstelling haalt, wint ze 120.000 euro. De directie liet me al weten die financiële winst te investeren in andere duurzame maatregelen. Dat toont een engagement die verder gaat dan enkel het reduceren van voedselverlies. Als dit traject een structurele poot krijgt en zo ook haar weg vindt bij andere zorginstellingen en sectoren op ons grondgebied, dan is voor mij de cirkel rond.

Zelf een traject starten met FoodWIN? Contacteer