De bel gaat. Het is twaalf uur. Een meute jongeren baant zich een weg door veel te smalle gangen: middagpauze!
Voor even gaan de schoolboeken toe en schuiven leerlingen de voeten onder tafel voor een welverdiend middagmaal. Alleen… eten ze hun bord wel leeg? En hoeveel voedsel overschot blijft er achter in de keuken?

Het rapport

  • Volgens onderzoek van de Vlaamse overheid gooit een school jaarlijks tot wel 25 kilogram voedsel weg per leerling. Dat betekent dat in de Vlaamse lagere en middelbare scholen elk jaar zo’n 33 900 ton voedsel in de vuilbak belandt. Dat is het equivalent van 14 atomiums aan voedsel!
  • De hongerige monden van alle leerlingen voeden kost natuurlijk een aardige duit. Te veel eten maken voor de leerlingen kost logischerwijs nog meer. Het geld dat je uitspaart met voedselverspilling tegen te gaan kan bijvoorbeeld geïnvesteerd worden in gezondere maaltijden (gezond, lokaal, …) of om het schoolrestaurant in een nieuw jasje te steken.
  • De ecologische impact van voedsel verspillen is enorm. Denk maar aan de vele kilometers en processen dat het voedsel doorloopt om tot bij jou te raken: van de boerderij naar de veiling, van de cateraar naar de school. Als een maaltijd in de vuilbak terechtkomt, dan komt al dat hard labeur ook in de vuilbak terecht. En dat stoot allemaal CO2 uit, met een grote milieukost tot gevolg.
  • Maaltijden op school zijn er om kinderen en jongeren energie te geven om te leren en te groeien. Door voedsel te verspillen, gooien we de voedingsstoffen weg die ze zo nodig hebben. Als we voedselverspilling dan ook onder de loep nemen, dan zien we welke voedingsstoffen het meest verloren gaan.

Tijd voor actie

In wat volgt voorzien we jou met een gedetailleerd stappenplan zodat jouw school voedselverspilling tot een minimum kan beperken.

Stap 1: Meten is weten

Vooraleer we actie kunnen ondernemen, moeten we het probleem in kaart brengen. Om de knelpunten die voedselverspilling veroorzaken op jouw school te identificeren, begin je met gedurende 4 dagen de resten van het middagmaal te wegen.

  • Welke soorten resten worden er precies gemeten?
    Elke maaltijd doorloopt een traject van keuken tot bord. Op verschillende punten langsheen dat traject kan voeding verloren gaan, dus het loont om uit te zoeken waar wat verloren gaat.
  • Bij welke productgroepen ligt het probleem?
    Bij het meten deel je het verspilde voedsel op in productgroepen. Zo krijg je meer inzicht bij welke groepen het meest verspild wordt. Laten leerlingen bijvoorbeeld vooral groentjes liggen? Of wordt er te veel vlees geserveerd?

Als je school heel groot is en je twijfelt of een overzichtelijke meting mogelijk is, laat het weten aan FoodWIN. We zoeken samen een manier om een meting mogelijk te maken, bijvoorbeeld door een steekproef te nemen bij een bepaalde graad.

Alles begint met een goede voorbereiding. Jullie werken samen als een team, maar het loont om een verantwoordelijke aan te duiden die het overzicht voor jullie behoudt. Het is leuk om de leerlingen te engageren bij de meting, zo leren ze actief bij en creëer je meer bewustzijn rond verspilling.

Stap 2: Tijd voor oplossingen

Het verlies is voornamelijk te wijten aan overproductie, te korte eetmomenten en de eetsfeer. Als een school niet weet hoeveel een leerling gemiddeld eet en bijgevolg te grote porties voorziet, dan blijf je natuurlijk met een overschot zitten. Daarnaast zijn de middagpauzes vaak te kort omdat de leerlingen ofwel snel opnieuw de speelplaats onveilig willen maken, of omdat ze andere activiteiten hebben over de middag zoals bijles of sport. Het resultaat is dat de leerlingen zich niet focussen op wat er op hun bord verschijnt. Nog een andere anleiding kan de sfeer in de refter zijn: te veel lawaai of een ongezellige omgeving doet de eetlust afnemen.

Op basis van de metingen identificeer je (samen met FoodWIN) de uitdagingen en knelpunten. Met een team uit jouw school gaan jullie onder begeleiding van FoodWIN op zoek naar oplossingen tijdens een co-creatie proces.
Dat kan zelfs op 1 dag die uit het volgende programma:

  1. Bewust worden van het probleem: op basis van de meting bepalen jullie de grootste knelpunten. Die kunnen gelinkt zijn aan keukentechnische zaken zoals te grote porties, problemen met de organisatie zoals te lange wachtrijen, of met accommodatie zoals een te kleine refter. Presenteer de knelpunten hapklaar, daarvoor gaan jullie oplossingen zoeken.
  2. Inspiratie: presenteer een overzicht van goede voorbeelden uit andere scholen. Hoe hebben zij het aangepakt en wat kan je daaruit leren?
    Elk jaar reikt FoodWIN de Food Waste Awards uit om initiatieven in de verf te zetten die voedselverspilling doeltreffend en creatief aanpakken. In 2020 ging de award naar Atheneum De Tandem uit Eekloo: aan de hand van de bovenstaande strategie slaagde de school erin om jaarlijks maar liefst 1800 kilogram van voedsel van de vuilbak te redden en 1500 euro uit te sparen.
  3. Oplossingen ontwikkelen: brainstorm samen met je team over oplossingen voor de knelpunten in jullie school.
    Concretiseer je oplossingen. Met behulp van specifieke vragen werk je van een algemeen idee toe naar een concreet actieplan.
    De oplossingen kunnen ofwel heel simpel zijn, zoals een maatschep gebruiken bij het portioneren, maar ook complex, zoals een reservatiesysteem introduceren.
    Wanneer jullie oplossing om geld vraagt, dan kunnen jullie een kosten-batenanalyse maken. Hoeveel investeren jullie? Weegt dat op tegen het geld dat jullie zullen besparen door minder voedsel te verspillen?
  4. Oplossingen en actieplan voorstellen: de dag eindigt met een presentatie van de oplossing met een actieplan. Dat geeft je team een concreet einddoel om naartoe te werken.

Stap 3: Test, monitor en deel je resultaten

En dan is het tijd om het actieplan in te voeren!

Let op: ook al heeft je team misschien een hele resem aan geniale oplossingen gevonden, gooi het roer niet helemaal in één keer om. Is de oplossing doeltreffend, goed onthaald, haalbaar? Test je oplossingen eerst op kleine schaal. Wil je bijvoorbeeld een nieuw systeem proberen? Test dit dan bijvoorbeeld uit gedurende 1 week of met 1 maaltijd. Wil je de refter ombouwen? Test dit dan met voorlopige structuren. Probeer je nieuwe recepten uit? Organiseer bijvoorbeeld een proeverij.

Vergeet ook niet om je resultaten te delen met de hele school (en ook daarbuiten)! Voor je het weet komen leerlingen, leerkrachten en ouders spontaan op de proppen met nieuwe ideeën of stellen ze voor om een handje te helpen. Zo engageer je zoveel mogelijk mensen om de strijd tegen voedselverspilling aan te gaan – en je zorgt voor goede publiciteit voor de school!

Lees alles nog eens rustig na in de handleiding voor scholen.
En stuur een mailtje naar voor verdere ondersteuning.
Veel succes!