Kromme groenten en gek fruit: what’s not to love…
Mooi, perfect, egaal, slank. Het zijn de trefwoorden van de laatste decennia. Onze samenleving is in de ban van een onbegrensd streven naar esthetische perfectie. Het gaat hier echter niet alleen om de laatste rimpelcrème of botoxinjecties: zelfs onze groenten en ons fruit kunnen er niet aan ontsnappen. De natuur is echter, en gelukkig maar, geen plastisch chirurg.
In de supermarkt komen we meestal alleen in aanraking met de groenten en het fruit die perfect ogen: de komkommer is recht, de banaan krom, geen vlekje te bespeuren op de tomaat en de schil van de appel is perfect egaal.
Maar natuurlijk groeit niet elke groente of elk fruit om er zo uit te zien. We stuiten hier dus op een systematisch probleem in de landbouwsector: tonnen aan voedselverlies omdat producten niet voldoen aan cosmetische standaarden.
Harde cijfers
Volgens een rapport van de Vlaamse overheid van 2017 bedraagt het afzetverlies van alle gewassen op basis van cosmetische normen gemiddeld 10%. Ongeveer een derde daarvan wordt gevaloriseerd voor menselijke consumptie door verwerking, sociale herverdeling of thuisverkoop. Maar meer dan de helft van de buitenbeentjes verdwijnt uit de humane voedselketen. Ze worden dan verwerkt tot veevoeder, vergist, gecomposteerd, terug omgespit in het veld of worden niet geoogst. Dat is een voedselverlies van bijna 120.000 ton. (Gellynck et al. 2017)
Bodyshamen… we ons eten?
De Europese Unie bepaalt de normen waaraan groenten en fruit moeten voldoen om de versheid en veiligheid te garanderen. Die normen staan ook wel bekend als de algemene handelsnormen. Naast die normen heb je echter ook nog de specifieke handelsnormen. Die oordelen over uiterlijke kenmerken zoals grootte, vorm, gaafheid en gewicht. Sinds 2009 zijn die cosmetische standaarden gelukkig afgeschaft voor 26 soorten, waardoor nu nog 10 van de meest populaire soorten onderhevig zijn aan deze normen. Die 10 soorten vertegenwoordigen echter nog 75% van de totale geldwaarde van de sector.
De groenten en vruchten worden onderverdeeld in drie klassen. Klasse Extra bevat de groenten en vruchten van voortreffelijke kwaliteit, het zijn dan ook vooral deze die in de supermarkt verschijnen. Klasse I bevat producten die licht kunnen afwijken van vorm of kleur of misschien een schrammetje hebben maar verder nog vers en perfect eetbaar zijn. Klasse II bevat de nog meer afwijkende producten. Misschien hebben ze wat schrammen of een vreemde vorm, maar ze zijn ook nog perfect eetbaar. Het gros van de groenten en vruchten in deze klasse worden verwerkt, ofwel voor menselijke consumptie of als dierenvoeding of biogas, maar een groot deel komt onnodig op de composthoop terecht.
Niet alleen Europa bepaalt de kwaliteitseisen. Ook retailers hebben strenge eisen waaraan hun producten moeten voldoen. Supermarkten willen louter de mooiste producten – en zij stellen bijgevolg extra eisen voor alle soorten groenten en fruit! Vooraleer een groente of vrucht uiteindelijk in de schappen van de supermarkt terechtkomt, heeft die dus al meerdere schoonheidswedstrijden doorstaan, en de ene is al strenger dan de andere.
Spiegeltje, spiegeltje aan de grond
Het is onmogelijk dat alle groenten en fruit er perfect uitzien. De natuur heeft meer in de hand dan de boeren. Die laatsten geven dan ook vooral wisselende klimaatomstandigheden aan voor afwijkende producten. Zo zorgen droogtes voor gemiddeld kleinere vruchten, zorgt hagel voor schrammen en blutsen en kunnen extreme temperaturen voor verbrande producten zorgen, zoals in 2019. Boeren drukken hun zorgen uit over het veranderende klimaat. Dat zal in de toekomst nog meer problemen leveren voor de landbouwsector aangezien extremer weer almaar vaker voorkomt.
Kromkommers en kwel
Komkommers, bijvoorbeeld, vallen sinds 2009 niet meer onder de soorten die moeten voldoen aan de Europese cosmetische vereisten. In principe kunnen komkommers van elke vorm en grootte in onze supermarkt liggen. Dat is echter niet het geval. Supermarkten zelf maken afspraken met de telers over de vorm, kleur en omvang.
Denk eens aan de komkommer die jij in de supermarkt koopt. Die zien er bijna altijd hetzelfde uit, toch? In de regel zijn de komkommers die in Nederland en België gegeten worden 35 tot 39 centimeter lang, 5 centimeter in diameter en ze wegen ongeveer 350 tot 450 gram. Die uniformiteit trekt zich nog verder: de komkommers moeten stevig zijn, niet misvormd, geen schrammen of vlekjes en moeten bijna allemaal even groot zijn om in de winkel terecht te komen. En alle schakels van de keten moeten zich aan die eisen houden: telers, veilingen en supermarkten.
Hoe krommer hoe beter?
Terwijl mensen overal ter wereld honger lijden, wordt een kromme komkommer of een tomaat met een bobbel maar al te vaak uit de menselijke voedselketen gehaald. Omdat dergelijke verliezen totaal onnodig en kortweg absurd zijn, zijn vooral in de laatste tien jaar bewustmakingscampagnes en initiatieven gelanceerd om te tonen dat onze buitenbeentjes ook liefde verdienen.
Je hebt bijvoorbeeld misschien al gehoord van de Kromkommer. Ze maken speelgoed en kinderboeken om kinderen van jongs af aan te tonen dat groenten en fruit er niet allemaal hetzelfde uit hoeven te zien.
Wonky Food is een Gents initiatief dat dipsauzen maakt van buitenbeentjes. Sinds 2018 werken ze ook samen met Colruyt, waar je bijvoorbeeld hun heerlijke guacamole kan kopen.
Ook Delhaize plaatst af en toe ‘gekke groenten’ in de winkelrekken om voedselverspilling tegen te gaan.
Albert Heijn heeft in Nederland al enkele jaren kilozakken buitenbeentjes in hun aanbod.
Rekub in Antwerpen was oorspronkelijk een pop-uprestaurant dat aan de slag ging met overschotten en buitenbeentjes om heerlijke en eerlijke maaltijden te koken. Daarnaast produceren ze hun eigen chocolade en pralines uit gekke groenten en fruit. In hun assortiment zitten chocoladerepen met banaan, aardbei en rode biet.
Lidl schonk in 2020 ter ere van Dag van de Klant aan elke klant een fles appelsap gemaakt uit ‘lelijke appelen’.
Wat kan jij doen?
Wanneer je de volgende keer in de supermarkt bent, probeer eens tegen je aangeleerd gedrag in te gaan. Graaigedrag komt maar al te vaak voor: reiken naar de mooiste producten met de langste houdbaarheidsdatum, waardoor producten die net even lekker en vers zijn op de schappen blijven liggen omdat ze er niet even mooi uitzien. Geef de buitenbeentjes een kans en deel met je omgeving dat ze net even lekker zijn als andere producten.
Meer lezen?
factsheet
Bronnen
- Gellynck X., De Pelsmaeker S., Lambrecht E. & Vandenhaute H. (2017), De impact van cosmetische kwaliteitseisen op voedselverlies – casestudie Vlaamse sector groenten en fruit, UGent in opdracht van Departement Landbouw en Visserij, Vlaamse Overheid, Brussel.
- https://eostrace.be/artikelen/waarom-we-zoveel-voedsel-verspillen-en-wat-eraan-te-doen